Ποιο σπίτι κατοικούν σοφοί μικροί τε και μεγάλοι
που μεταξύ των είν’ βωβοί και προς τους άλλους λάλοι;
Απάντηση: Η βιβλιοθήκη
Ο Δημήτριος Βικέλας, γεννημένος στην Ερμούπολη στις 15 Φεβρουαρίου του 1835, είχε την τύχη να ανατραφεί σε ένα περιβάλλον εγγράμματο. Τόσο η οικογένεια της μητέρας του (το γένος Μελά από την Ήπειρο) όσο και ο πατέρας του με τη γλωσσομάθεια που τον διέκρινε, πέτυχαν να του εμφυσήσουν τη φιλομάθεια, την ανάγκη για μόρφωση, την κλίση προς τη συγγραφή και, τέλος, να καλλιεργήσουν την αγάπη του προς τα βιβλία και τον πολιτισμό.
Τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε στην Κωνσταντινούπολη, όπου είχε μετεγκατασταθεί η οικογένειά του λόγω του εμπορίου που ασκούσε, και «Εκεί έλαβα τας πρώτας σαφείς εντυπώσεις της ζωής. Εκεί εδοκίμασα τας πρώτας αληθείας θλίψεις. Εκεί έμαθα να θαυμάζω και να αγαπώ τα δένδρα, την θάλασσαν και τον ουρανόν».
Από εκεί και έπειτα, λόγω της εργασίας του πατέρα του, επόμενος σταθμός διαμονής ήταν η Οδησσός και έπειτα ξανά η Σύρα. Στο νησί δημοσίευσε το πρώτο του έργο, το οποίο ήταν η έμμετρη μετάφραση της τραγωδίας του Ρακίνα «Εσθήρ», το οποίο παίχτηκε το 1851.
Το 1852 ήταν ένα σημαντικό έτος για τον ίδιο, διότι πήγε στο Λονδίνο κοντά στους θείους του με σκοπό να εργαστεί κοντά τους στο εμπόριο των σιτηρών. Με τον μισθό που κέρδιζε έστελνε κάποια χρήματα στην οικογένειά του προς ενίσχυση της τελευταίας. Όμως, όσον αφορά το εμπόριο είχε αντιληφθεί το εξής: «Μου έλειπε η εμπορική ιδιοφυΐα και ο πόθος του πλούτου».
Όταν ήταν 41 ετών και διαλύθηκε η εταιρία στην οποία εργαζόταν, ήταν ήδη «υλικώς ανεξάρτητος». Σε εκείνο το σημείο ξεκινά το στάδιο που αρχίζει συστηματικά να αποκτά δικά του βιβλία, κατά κύριο λόγο σχετικά με τις μελέτες του ή την Ελλάδα. Απέκτησε τόσα πολλά που δεν ήταν σε θέση να τα διαβάσει όλα.
Ο Δημήτριος Βικέλας ταξίδευε συστηματικά στην Ευρώπη και συνδιαλεγόταν με ανθρώπους του πνεύματος, όπως ήταν κι αυτός ο ίδιος. Το 1894, βρισκόμενος στο Παρίσι, τον διόρισαν αντιπρόσωπο της Ελλάδας στο Διεθνές Αθλητικό Συνέδριο και εξαιτίας της φήμης του για τη μόρφωσή του, περιβαλλόταν από ένα κύρος το οποίο συνέβαλε να πραγματοποιηθούν στην Αθήνα οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες το 1896. Έχουν μείνει στην ιστορία τα λόγια του με σκοπό να πείσει να γίνουν εκεί οι πρώτοι Ολυμπιακοί της σύγχρονης εποχής:
«Δεν έχομεν τα μέσα να τελέσωμεν εορτάς μεγαλοπρεπείς. Αλλά το εγκάρδιον της υποδόχης θα αναπληρώσει τας πολλάς ελλείψεις μας. Δεν θα παράσχωμεν εις τους ξένους μας διασκεδάσεις αξίας της περιστάσεως, αλλά έχομεν να δείξωμεν τα μνημεία και τα ερείπια της αρχαιότητος. Θα τους οδηγήσομεν εκεί όπου οι αρχαίοι ετέλουν τους ενδόξους αγώνας των. Εις τα Ολύμπια, τα Ίσθμια, τους Δελφούς, την Επίδαυρον».
Δύο χρόνια μετά, το 1896, επιστρέφει οριστικά στην Αθήνα και κατευθύνει ολοψύχως τη δράση του στα κοινωφελή έργα, όπως την ίδρυση του Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, από τον οποίο εκδόθηκαν εκατό βιβλιαράκια με πολύτιμο περιεχόμενο για έναν μέσο αναγνώστη, σε προσιτές τιμές. Σημαντική υπήρξε και η ίδρυση «Οίκου Τυφλών», καθώς και της «Σεβαστοπούλειας Σχολής».
Μετά τον θάνατό του το 1908, κληροδοτεί στον Δήμο Ηρακλείου Κρήτης την πλούσια βιβλιοθήκη του, χάρη στην οποία, το 1910, η δημοτική βιβλιοθήκη Ηρακλείου μετονομάζεται σε Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη. Οι λόγοι για αυτή τη δωρεά δεν έχουν διευκρινιστεί. Μπορεί να υποθέσει κανείς ότι οι πρόσφατες ανασκαφές που έγιναν στην Κνωσό, τη Φαιστό, τη Γόρτυνα, κτλ., τοποθέτησαν την Κρήτη στο κέντρο των διεθνών εξελίξεων και ο Βικέλας ήθελε να συμβάλει στην καθιέρωση του Ηρακλείου ως κέντρου πολιτισμού και πνεύματος. Υπάρχει μία επιπλέον υπόθεση, η οποία σχετίζεται με τη στάση του Δ. Βικέλα ως προς τα Εθνικά Ζητήματα: Με αυτή τη δωρεά βοηθούσε στην ένταξη της Κρήτης στο ελληνικό κράτος.
Τέλος, είναι ανάγκη να σημειωθεί ότι ανάμεσα στις άλλες δράσεις του ο Δ. Βικέλας δεν άφησε ποτέ την κλίση του προς τη λογοτεχνία. Πέραν του πρώτου έργου που αναφέρθηκε στην αρχή, καταγράφουμε τα παρακάτω: «Στίχοι», «Περί Βυζαντινών», «Περί Ελληνικής Φιλολογίας», μεταφράσεις πολλών έργων του Σαίξπηρ, τα απομνημονεύματά του με τίτλο «Η Ζωή μου», «Λουκής Λάρας», κ.ά. Ο «Λουκής Λάρας» θεωρείται το πιο αξιόλογό του και, μάλιστα, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη διαθέτει αντίτυπό του, διορθωμένο από τον ίδιο και προορισμένο για δεύτερη έκδοση.
Αυτή ήταν συνοπτικά η ιστορία του ανθρώπου, με τη δωρεά του οποίου «ξεκίνησε» η ιστορία της ΒΔΒ, του σπιτιού όπου κατοικούν [πληθώρα] σοφοί μικροί τε και μεγάλοι.
