ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ: 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

Προεπαναστατικό πλαίσιο – Ο ελληνισμός κατά τον 18ο αιώνα

Μετά την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και την Άλωση της Κωνσταντινούπολης τον Μάιο του 1453 από τους Οθωμανούς από τον Μωάμεθ Β’ τον Πορθητή, ξεκίνησε η διαμόρφωση της μεγάλης και ισχυρής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν μια πολυεθνική δύναμη, που κατείχε υπό την κυριαρχία της το μεγαλύτερο μέρος της νοτιοανατολικής Ευρώπης, λίγα τμήματα της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, τη δυτική Ασία και ένα μέρος της Αφρικής.

Από τα μέσα του 18ου αιώνα, οι Έλληνες υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αναδείχθηκαν στον τομέα του εμπορίου και της ναυτιλίας. Βαθμιαία ένα μεγάλος μέρος του εμπορίου στο χώρο της Μεσογείου περιήλθε στα χέρια Ελλήνων και παραθαλάσσιες πόλεις όπως η Θεσσαλονίκη, η Σμύρνη, η Χίος, αλλά και πόλεις της ενδοχώρας όπως τα Ιωάννινα εξελίχθηκαν σε σημαντικά εμπορικά κέντρα, όπου κυριαρχούσε η ελληνική παρουσία. Επίσης, στους κόλπους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας διακρίνονταν για την εκπαίδευση και την μόρφωσή τους οι Φαναριώτες , οι οποίοι χάρη στη μόρφωσή τους κατείχαν υψηλές διοικητικές θέσεις.

Λόγω της μεγάλης κινητικότητας Ελλήνων εμπόρων στις ελληνικές παροικίες, οι ιδέες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, για την αξία του ανθρώπου και της ελευθερίας του, έγιναν γρήγορα γνωστές και στον ελλαδικό χώρο. Έτσι, κυρίως στα μεγάλα αστικά εμπορικά κέντρα της περιόδου, διαμορφώθηκε στο τέλος του 18ου αιώνα το κίνημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, που στόχο είχε την ιδεολογική προετοιμασία του ελληνικού έθνους για τον αγώνα για την ελευθερία και την ανεξαρτησία του. Πολλοί Έλληνες λόγιοι της εποχής διακρίθηκαν με τα έργα τους για την προσπάθειά τους να αφυπνίσουν το ελληνικό έθνος, που ζούσε υποδουλωμένο κοντά τέσσερεις αιώνες κάτω από τον οθωμανικό ζυγό. Ξεχώρισαν για το έργο και τη δράση τους οι προσωπικότητες του Ρήγα Φεραίου και του Αδαμάντιου Κοραή.

Η συμβολή των Αδαμάντιου Κοραή και Ρήγα Βελεστινλή στην αφύπνιση των υπόδουλων Ελλήνων

Ο Ρήγας Φεραίος ή Βελεστινλής ήταν γιος εμπόρου. Γεννήθηκε το 1757 στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας, το οποίο στην αρχαιότητα ονομαζόταν Φερές.Από νωρίς έζησε στο Βουκουρέστι, ως γραμματέας του ηγεμόνα της Βλαχίας, και εκεί επηρεάστηκε από τις ευρωπαϊκές ριζοσπαστικές ιδέες. Έτσι, έθεσε ως στόχο του την απελευθέρωση της πατρίδας. Ανέπτυξε σπουδαίου συγγραφικό και εκδοτικό έργο. Ο Ρήγας εξέδωσε έναν τεράστιο χάρτη της Ελλάδας, την περίφημη «Χάρτα της Ελλάδος» και έγραψε το Θούριο, έναν επαναστατικό ύμνο, που έγινε σύμβολο του αγώνα για την ελευθερία. Θανατώθηκε από τους Οθωμανούς, όταν εκείνοι πληροφορήθηκαν τη δράση του και το έργο του.

Ο Αδαμάντιος Κοραής γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1748. Φοίτησε αρχικά στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης, ενώ αργότερα εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Γαλλία, όπου σπούδασε ιατρική. Εκεί γνώρισε από κοντά τη Γαλλική Επανάσταση και τις φιλελεύθερες ιδέες της. Ο Κοραής πίστευε ότι για να ελευθερωθεί το ελληνικό έθνος, έπρεπε πρώτα να «φωτιστεί» μέσω της παιδείας και ασχολήθηκε πολύ με το θέμα της γλώσσας. Πίστευε στη δύναμη της ανθρώπινης λογικής και συνέβαλε σημαντικά στην ιδεολογική προετοιμασία της Μεγάλης Επανάστασης με πολλά έργα του.

Φιλική Εταιρεία

Η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε επτά χρόνια πριν από την έναρξη της Επανάστασης του 1821. Σκοπός της ήταν να οργανώσει και να συντονίσει τις προσπάθειες των Ελλήνων έτσι ώστε να ξεκινήσει η Επανάσταση κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η οργάνωση ιδρύθηκε με απόλυτη μυστικότητα στην Οδησσό της Ρωσίας, το 1814, από τρεις εμπόρους: τον Εμμανουήλ Ξάνθο, το Νικόλαο Σκουφά και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ. Το 1818 η έδρα της Φιλικής Εταιρείας μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Τότε ήταν που η «στρατολόγηση» νέων μελών στην Εταιρεία επεκτάθηκε σε όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά επικεντρώθηκε στον ελλαδικό χώρο. Πολλοί από τους μετέπειτα αγωνιστές της Επανάστασης μυήθηκαν εκείνη την περίοδο στην Εταιρεία και πρωταγωνίστησαν αργότερα στα γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης. Τα μέλη της σταδιακά αυξήθηκαν και το 1820 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ανέλαβε την αρχηγία της. Το επόμενο έτος ξεκίνησε η Ελληνική Επανάσταση.

Η Φιλική Εταιρεία ήταν η σημαντικότερη από τις μυστικές οργανώσεις που σχηματίστηκαν για την οργάνωση και τη προετοιμασία του αγώνα των Ελλήνων. Η όλη διάρθρωση της Φιλικής Εταιρείας στηρίχθηκε στα οργανωτικά πρότυπα των Καρμπονάρων και των Ελευθεροτεκτόνων. Η ηγετική ομάδα ήταν γνωστή ως η «Αόρατος Αρχή», για την οποία κυκλοφορούσε η φήμη ότι συμμετείχαν σε αυτήν πολλές σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄ της Ρωσίας. Στην πραγματικότητα, τον πρώτο καιρό ήταν μόνο οι τρεις ιδρυτές της, ενώ στα επόμενα χρόνια προστέθηκαν αρκετοί ακόμα. Φαίνεται ότι ο Σκουφάς είχε την ιδέα να στέλνονται ειδικοί απεσταλμένοι σε διάφορα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ούτως ώστε να βολιδοσκοπούν την κατάσταση, να συλλέγουν πληροφορίες και να μυούν νέα μέλη στην Εταιρεία.

Η Φιλική Εταιρεία ήταν μια κρυφή ομάδα, η οποία δεν έπρεπε να αποκαλύψει τα σχέδιά της, αλλά ούτε και να γίνει γνωστή η δράση της από τους Οθωμανούς. Για αυτό το λόγο, οι Φιλικοί δημιούργησαν έναν κωδικοποιημένο τρόπο επικοινωνίας που ήταν αντιληπτός μόνο μεταξύ των μελών της Εταιρείας. Στόχος ήταν να προφυλάξουν την οργάνωση και να προετοιμάσουν αθόρυβα το έδαφος για την επανάσταση.

Δραστηριότητα 1:

Οι Φιλικοί επινόησαν ένα κρυπτογραφικό αλφάβητο για να μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους, χωρίς να γίνονται αντιληπτοί. Ποιο ήταν αυτό; Κατέβασε εδώ το φυλλάδιο της Βιβλιοθήκης και βρες πως έγραφαν τα κρυφά τους μηνύματα. Δες ποιο γράμμα της ελληνικής αλαφαβήτου αντιστοιχεί με ποιο και γράψε το δικό σου “Φιλικό μήνυμα”!

Δραστηριότητα 2:

Τώρα που ξέρεις ποιο είναι το κρυπτογραφικό αλφάβητο των Φιλικών, ήρθε η ώρα να βρεις εδώ τα κωδικοποιημένα επίθετα των Φιλικών! Μη ξεχάσεις να συμβουλευτείς το κρυπτογραφικό αλφάβητο των Φιλικών που θα βρεις στο φυλλάδιο της Βιβλιοθήκης!

Δραστηριότητα 3:

Μπες εδώ και βρες όλα τα μυστικά της Φιλικής Εταιρείας! Τι καινούριο ανακάλυψες;

Προσωπικότητες

Η Ελληνική Επανάσταση ξεκίνησε τον Φλεβάρη του 1821 στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και παρά την αποτυχία του Υψηλάντη, η Επανάσταση συνεχίστηκε και ενδυναμώθηκε στην Πελοπόννησο. Κορυφαία γεγονότα που σήμαναν την έναρξη και την εδραίωση της Επανάστασης υπήρξαν η απελευθέρωση της Καλαμάτας στις 23 Μαρτίου του 1821 και η έκδοση της Προκήρυξης των επαναστατημένων Ελλήνων προς τις ευρωπαϊκές αυλές, ότι δηλαδή οι Έλληνες ξεσηκώθηκαν για να διεκδικήσουν την ελευθερία τους. Η Επανάσταση πολύ γρήγορα επεκτάθηκε σε όλο τον ελλαδικό χώρο.

Άλλο κορυφαίο γεγονός υπήρξε η κατάληψη της Τριπολιτσάς από τους Έλληνες αγωνιστές τον Σεπτέμβριο του 1821, γεγονός που παγίωσε την Επανάσταση και ανέδειξε ως ιδιαίτερα χαρισματικό στρατηγό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη.

Επιτυχίες των επαναστατημένων Ελλήνων σημειώθηκαν επίσης στα Δερβενάκια, στη Γραβιά, όπου σπουδαίο ηγετικό ρόλο διαδραμάτισε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος. Στη θάλασσα σημειώθηκαν εξίσου σημαντικές μάχες και νίκες των Ελλήνων κατά των Οθωμανών. Ο Κωνσταντίνος Κανάρης και ο Ανδρέας Μιαούλης, υπήρξαν αγωνιστές που έδωσαν τη μάχη τους στη θάλασσα και αναδείχθηκαν σε αξιόλογες στρατηγικές προσωπικότητες κατά την περίοδο των πολεμικών γεγονότων της Επανάστασης. Εκτός όμως από τις ηγετικές προσωπικότητες που αναδείχθηκαν στα μεγάλα γεγονότα της Επανάστασης, υπήρξαν και άλλοι αγωνιστές που αναδείχθηκαν σε μάχες τοπικού χαρακτήρα, μικρότερης σημασίας και εμβέλειας, καθοριστικές όμως και αξιομνημόνευτες για τα αποτελέσματά τους κατά των Οθωμανών.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ Άρτα ή Καρδίτσα, 1782-1827   Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, υπήρξε ηγετικό πρόσωπο της Ελληνικής Επανάστασης. Το επίθετό του είναι χαϊδευτικό υποκοριστικό του Καραΐσκος, που έφερε ο πατέρας του, Δημήτριος Ίσκος ή Καραΐσκος [καράς (τούρκικη kara < μαύρος) λόγω του μελαμψού χρώματός του]. Ο Καραϊσκάκης αρχικά συμμετείχε στον αγώνα ως κλέφτης και πήρε μέρος στην πολιορκία της Άρτας και της Ακρόπολης και στις μάχες στην Αράχωβα, το Κερατσίνι, του Αγίου Βλασίου και Κρεμμυδίου. Αργότερα ξεχώρισε ως σπουδαίος αρματολός και στρατάρχης. Πέθανε ανήμερα της ονομαστικής του εορτής, 23 Απριλίου 1827, μετά από σοβαρό τραυματισμό που είχε υποστεί την προηγούμενη μέρα σε μια μικρή συμπλοκή με τις δυνάμεις του Κιουταχή στην περιοχή του Φαλήρου.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΡΜΟΥΛΗΣ Κρήτη, – 1827   Ο Δημήτρης Κουρμούλης ήταν γιος του αρχηγού της γνωστής οικογένειας των Κουρμούληδων, Μιχαήλ ( ήταν γνωστός και ως Χουσεΐν Αγάς). Μετά τον θάνατο του πατέρα του, ο Κουρμούλης ανέλαβε την αρχηγία της οικογένειας. Πολέμησε σε πολλές μάχες τοπικού χαρακτήρα κατά τη διάρκεια της Επανάστασης στην Κρήτη αλλά βρέθηκε να πολεμάει και στην ηπειρωτική Ελλάδα μαζί με μεγάλους οπλαρχηγούς της Επανάστασης, όπως ο Θ.Κολοκοτρώνης και ο Γ.Καραϊσκάκης. Σκοτώθηκε 2 μέρες μετά τον θάνατο του Γ.Καραϊσκάκη σε μάχη με τους Οθωμανούς στο Φάληρο.

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ Μεσσηνία, 1770 – 1843   Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αποτελεί την πιο ηγετική μορφή της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Αρχιστράτηγος, οπλαρχηγός, πληρεξούσιος, Σύμβουλος της Επικράτειας έδρασε κυρίως στην Πελοπόννησο και για αυτό έχει μείνει γνωστός ως «Γέρος του Μοριά». Ηγήθηκε της έναρξης της Επανάστασης στην Πελοπόννησο και συμμετείχε σε πολλές μάχες, όπως στο Βαλτέτσι, στην άλωση της Τριπολιτσάς και στα Δερβενάκια. Πέθανε στην Αθήνα μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο στις 4 Φεβρουαρίου 1843. Μετά τον θάνατό του τιμήθηκε από την Ελληνική Πολιτεία με τον βαθμό του Στρατάρχη.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΡΗΣ Ψαρά, 1793 – 1877   Ο Κωνσταντίνος Κανάρης ήταν σπουδαίος ναύαρχος και πολιτικός, καθώς διετέλεσε πέντε φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας. Ο Κανάρης συνέβαλλε σημαντικά στον ναυτικό αγώνα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, λόγω της καταγωγής του από οικογένεια με μεγάλη ναυτική παράδοση. Είναι υπεύθυνος για την πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο τη νύχτα της 6ης προς 7η Ιουνίου 1822, ένα σημαντικό πολεμικό ναυτικό γεγονός της επανάστασης του 1821, κατά το οποίο ελληνικό πυρπολικό ανατίναξε τη ναυαρχίδα του οθωμανικού στόλου που είχε καταστρέψει νωρίτερα το νησί της Χίου

ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΠΙΝΟΤΣΗ – ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΝΑ Κωνσταντινούπολη, 1771 – 1825   Η Λασκαρίνα Πινότση ή Μπουμπουλίνα (δηλαδή η γυναίκα του Μπούμπουλη, του δεύτερου συζύγου της) θεωρείται ως η πιο σπουδαία γυναίκα που έλαβε μέρος στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. Συμμετείχε ενεργά στην πολιορκία της Μονεμβασιάς, στην άλωση της Τριπολιτσάς και σε πολλές άλλες μεγάλες μάχες της Επανάστασης. Ξόδεψε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας της για τις ανάγκες του Αγώνα και το πλοίο της «Αγεμέμνων» ήταν το μεγαλύτερο πλοίο που έλαβε μέρος στην Ελληνική Επανάσταση. Μετά το θάνατό της έλαβε τιμητικά τον βαθμό της Υποναυάρχου.

ΜΑΝΤΩ ΜΑΥΡΟΓΕΝΟΥΣ Τεργέστη, 1796 -1848   Η Μαντώ Μαυρογένους ήταν μια από τις λίγες γυναίκες που συμμετείχαν τόσο ενεργά και δυναμικά στην Ελληνική Επανάσταση. Λόγω του ότι καταγόταν από πλούσια οικογένεια, εξόπλισε με δικά της χρήματα πλοία και ηγήθηκε του αγώνα κατά των πειρατών που λυμαίνονταν τις Κυκλάδες. Επειδή ήξερε καλά τη γαλλική γλώσσα, συνέταξε έκκληση προς τις γυναίκες της Γαλλίας, ζητώντας τη συμπαράστασή τους στον πληθυσμό της Ελλάδας. Τιμήθηκε για την προσφορά της στην αγώνα με το βαθμό της Αντιστράτηγου.

ΜΑΡΚΟΣ ΜΠΟΤΣΑΡΗΣ Σούλι Θεσπρωτίας, 1790 – 1823   Ο Μάρκος Μπότσαρης ήταν οπλαρχηγός και καπετάνιος των Σουλιωτών. Συμμετείχε στην πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου και της Άρτας, ενώ πολέμησε γενναία στη μάχη της Βογόρτσας, στο Κομπότι, στη μάχη του Πέτα και του Κεφαλόβρυσου. Πέθανε στις 9 Αυγούστου 1823, μετά από σοβαρό τραυματισμό στη μάχη στο Κεφαλόβρυσο Καρπενησίου. Για τις συνολικές του υπηρεσίες έλαβε μετά το θάνατό του τιμητικά τον στρατιωτικό βαθμό του Στρατηγού. .

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ Ιθάκη, 1788 – 1825   Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος ήταν σπουδαίος οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Μέχρι το 1820 πολεμούσε για τον Αλή Πασά, αλλά στη συνέχεια αφοσιώθηκε στον ελληνικό αγώνα της Ανεξαρτησίας. Πολέμησε γενναία στο Χάνι της Γραβιάς, στη μάχη των Βασιλικών Φθιώτιδας και του Δαδίου. Πέθανε τον Ιούνιο του 1825 αφού είχε εμπλακεί σε εμφύλιες διαμάχες με άλλους οπλαρχηγούς της Επανάστασης.

ΜΑΡΙΓΩ ΖΑΡΑΦΟΠΟΥΛΑ Κωνσταντινούπολη, – 1865   Η Μαριγώ Ζαραφοπούλα ήταν μια αγωνίστρια της Ελληνικής Επανάστασης. Υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρείας και έλαβε μέρος ενεργά στον Αγώνα. Κατά τη διάρκειά του έδρασε ως κατάσκοπος σε πολιορκούμενα φρούρια και πόλεις από Έλληνες για να συλλέγει πληροφορίες και σημαντικά έγγραφα προκειμένου να απελευθερωθούν Έλληνες αιχμάλωτοι. Διέθεσε μέρος από την περιουσία της για την περίθαλψη τραυματιών και ασθενών, ενώ στήριζε τον αγώνα αγοράζοντας πολεμοφόδια και τρόφιμα για τους αγωνιστές. Στην Πελοπόννησο, χρησιμοποιήθηκε από τους Κολοκοτρώνη και Υψηλάντη ως κατάσκοπος εντός της Τριπολιτσάς και του Ναυπλίου. Τα επόμενα χρόνια, χρηματοδότησε την εκστρατεία του Φαβιέρου στην Κάρυστο καθώς και την αντίστοιχη του Χατζημιχάλη Νταλιάνη στην Κρήτη.

ΠΕΤΡΟΜΠΕΗΣ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗΣ Λιμένι Πελοποννήσου, 1773 – 1828   Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης υπήρξε ηγετική μορφή της Επανάστασης και δραστηριοποιήθηκε κυρίως στη Μάνη και στην  Πελοπόννησο. Έπαιξε ηγετικό και καθοριστικό ρόλο στη Μάχη της Καλαμάτας το Μάρτιο του 1821 και απέκρουσε επανειλημμένα  στρατεύματα των Δράμαλη και Ιμπραήμ. Αναμείχθηκε επίσης στα πολιτικά πράγματα, τόσο κατά τη διάρκεια του Αγώνα όσο και μετά.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΙΑΟΥΛΗΣ Φύλλα Ευβοίας ή κάποιο νησί του Αργοσαρωνικού 1769-1835   Ο Ανδρέας Μιαούλης διετέλεσε ναύαρχος του ελληνικού στόλου κατά την Επανάσταση του 1821. Κατά τη διάρκεια του Αγώνα κατάφερε πολλές φορές να καταστρέψει τις δυνάμεις των αντιπάλων Οθωμανών και Αιγυπτίων στη θάλασσα, με αποτέλεσμα να τους προκαλέσει μεγάλες απώλειες. Ήρθε σε αντιπαράθεση με τον Κυβερνήτη Καποδίστρια ενώ υποστήριξε την επιλογή του Όθωνα ως βασιλιά των Ελλήνων.

Δραστηριότητα 1:

Φυσικά στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, συμμετείχαν πολλοί ακόμα γνωστοί και άγνωστοι ήρωες. Πάτα εδώ και ανακάλυψε μερικούς ακόμα!

Δραστηριότητα 2:

Θυμάσαι όλα τα ονόματα; Αν ναι, πάτα γρήγορα εδώ και βρες όσες περισσότερες σωστές απαντήσεις μπορείς για το ποιος έκανε τι!

Δραστηριότητα 3:

Και αφού γνωρίζεις πολύ καλά τους ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης, τι θα έλεγες να παίζαμε το γνωστό παιχνίδι “Μάντεψε Ποιος”; Κατέβασε εδώ την παραλλαγή του παιχνδιού και βρες ποιον/ποια θυμάσαι απ΄έξω και ανακατωτά. Καλό παιχνίδι!

Μάχες

Από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης μέχρι την απελευθέρωση έγιναν μια σειρά από μάχες, άλλες σε στεριά κι άλλες σε θάλασσα. Σημαντικότερα πεδία μαχών στη στεριά υπήρξαν η Πελοπόννησος και η Στερεά Ελλάδα. Στη θάλασσα, τα νησιά του Αιγαίου έγιναν πεδία μεγάλων συγκρούσεων ενώ σημειώθηκαν μεγάλες ναυμαχίες, όπου ο ελληνικός στόλος υπερίσχυσε του οθωμανικού.

Οι μάχες που δόθηκαν στα χρόνια της Επανάστασης ήταν αμέτρητες: άλλες οδήγησαν σε μεγάλες νίκες και θριάμβους, άλλες σε βαριές ήττες και πένθος. Πολλές από αυτές, όμως, δημιούργησαν φιλελληνικά κινήματα στην Ευρώπη και την Αμερική, συμβάλλοντας με ποικίλους τρόπους στον Αγώνα των Ελλήνων.

Η συμβολή των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν καθοριστική για την έκβαση του Αγώνα των Ελλήνων. Η στάση που κράτησαν, τόσο στο πεδίο της πολιτικής όσο και στο πεδίο της μάχης (βλ. Ναυμαχία Ναβαρίνου, 1827) οδήγησε στην λήξη της Ελληνικής Επανάστασης και τη δημιουργία του πρώτου ελληνικού κράτους.

Ποιες μάχες, όμως, ήταν αυτές που οδήγησαν στην επιτυχή έκβαση του Αγώνα;

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ 23 Μαρτίου 1821   Τόπος: Καλαμάτα, Πελοπόννησος Ηγετικά πρόσωπα: Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης Δυνάμεις: Έλληνες: 2.500 άνδρες | Οθωμανοί: 150 άνδρες Αποτέλεσμα μάχης: Με την απελευθέρωση της Καλαμάτας, ξεκινά η Ελληνική Επανάσταση.

ΜΑΧΗ ΓΡΑΒΙΑΣ 8 Μαίου 1821  Τόπος: Γραβιά, Στερεά Ελλάδα Ηγετικά πρόσωπα: Ομέρ Βρυώνης και Οδυσσέας Ανδρούτσος Δυνάμεις: Έλληνες: 1.200 άνδρες | Οθωμανοί: 9.000 άνδρες Αποτέλεσμα μάχης: Η μεγάλη νίκη του Ανδρούτσου αποθαρρύνει τον Οθωμανικό στρατό.

ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΤΡΙΠΟΛΙΤΣΑΣ 23 Σεπτεμβρίου 1821   Τόπος: Τρίπολη Αρκαδίας Ηγετικά πρόσωπα: Θεόδωρος Κολοκοτρώνης Δυνάμεις: Έλληνες: 10.000 άνδρες | Οθωμανοί: 10.000 στρατιώτες Αποτέλεσμα μάχης: Οι Έλληνες αποκτούν τον έλεγχο του διοικητικού, οικονομικού και στρατιωτικού κέντρου των Οθωμανών. Η Επανάσταση εδραιώνεται στην Πελοπόννησο.

ΜΑΧΗ ΔΕΡΒΕΝΑΚΙΩΝ 26 Ιουλίου 1822   Τόπος: Δερβενάκια Κορινθίας Ηγετικά πρόσωπα: Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Δημήτρης Πλαπούτας, Γεώργιος Διαμαντόπουλος, Πάνος Κολοκοτρώνης, Αγγελής Γάτσος, Παπαφλέσσας, Νικηταράς, Δημήτριος Υψηλάντης Δυνάμεις: Έλληνες: 2.500 άνδρες | Οθωμανοί: 30.000 άνδρες (> 24.000 πολεμιστές) Αποτέλεσμα μάχης: Μια από τις πιο σκληρές μάχες που δόθηκαν στη στεριά με νίκη των Ελλήνων. Οι Οθωμανοί υπέστησαν μεγάλη καταστροφή, ενώ οι Αγωνιστές απέδειξαν πόσο καλά γνωρίζουν τις ορεινές περιοχές.

ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΩΝ ΣΠΕΤΣΩΝ 8 έως 13 Σεπτεμβρίου 1822   Τόπος: Σπέτσες, Αργοσαρωνικός Ηγετικά πρόσωπα: Ανδρέας Μιαούλης, Χατζηγιάννης Μέξης Δυνάμεις: Έλληνες: 56 πλοία και 16 πυρπολικά | Οθωμανοί: 84 πλοία Αποτέλεσμα μάχης: Οι ναυτικές ικανότητες του Μιαούλη οδήγησαν στη μεγάλη νίκη του ελληνικού στόλου, εμποδίζοντας το δρόμο των Οθομανών προς το Ναύπλιο.

ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΧΙΟΥ 30 Μαρτίου 1822   Τόπος: Χίος, Αιγαίο Πέλαγος Ηγετικά πρόσωπα: Κάρολος Φαβιέρος Δυνάμεις: Οθωμανοί: 7.000 ενισχύσεις συν οι Τούρκοι του νησιού Αποτέλεσμα μάχης: Η άλωση και η καταστροφή του νησιού οδήγησαν σε πολλές λεηλασίες και προκάλεσαν μεγάλες απώλειες ντόπιου πληθυσμού.

ΜΑΧΗ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑΣ 11 Δεκεμβρίου 1823   Τόπος: Γραμβούσα, Χανιά Ηγετικά πρόσωπα: Δημήτριος Δράμαλης Δυνάμεις: Έλληνες: 2.000 άνδρες Αποτέλεσμα μάχης: Ο ελληνικός στρατός με αρχηγό τον Δράμαλη απέτυχε να καταλάβει την Γραμβούσα και να αποκτήσει τον έλεγχο του κάστρου.

ΑΛΩΣΗ ΤΩΝ ΨΑΡΩΝ 20 Ιούνιου 1824   Τόπος: Ψαρά, Αιγαίο Πέλαγος Ηγετικά πρόσωπα: Τοπική αρχή νησιού, Θεσσαλομακεδόνες: Γούλας Κασάνδριος, Σλαβούνος Ράδος Δυνάμεις: Έλληνες: κάτοικοι του νησιού και 600 Θεσσαλομακεδόνες, Οθωμανοί: Στόλος με 10.000 στρατιώτες (> 3.000 Αλβανοί) Αποτέλεσμα μάχης: Η μεγάλη νίκη των Οθωμανών οδήγησε στην άλωση και στην καταστροφή του νησιού. Οι περισσότεροι κάτοικοι  θανατώθηκαν ή πουλήθηκαν ως σκλάβοι.

ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ & ΕΞΟΔΟΣ ΜΕΣΟΛΛΟΓΓΙΟΥ 25 Απριλίου 1825 – 10 Απρίλιου 1826   Τόπος: Μεσολόγγι, Στερεά Ελλάδα Ηγετικά πρόσωπα: Νότης Μπότσαρης, Στρατηγός Αθανάσιος, Ραζή-Κότσικας, Δημήτριος Μακρής, Κίτσος Τζαβέλας, Γιώργος Τσόγκας (1825) Δυνάμεις: Έλληνες: 4.000 άνδρες (στην έναρξη) | Οθωμανοί: 30.000 άνδρες Αποτέλεσμα μάχης: Με την πτώση του Μεσολογγίου, οι Οθωμανοί κατάφεραν να εμποδίσουν και να περιορίσουν τον Αγώνα των Ελλήνων.

ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΝΑΒΑΡΙΝΟΥ  20 Οκτωβρίου 1827   Τόπος: Κόλπος Ναυαρίνο, Πελοπόννησος Αντιμαχόμενοι: Ηνωμένο Βασίλειο, Βασίλειο της Γαλλίας και Ρωσική αυτοκρατορία vs Οθωμανική Αυτοκρατορία Ηγετικά πρόσωπα: Έντουαρντ Κόδριγκτον, Ανρί Δεριγνύ, Λογγίνος Χέυδεν Δυνάμεις: Μεγάλες Δυνάμεις: 10 πολεμικά πλοία, 10 φρεγάτες, 4 μπρίκια, 3 βάρκες Οθωμανοί: 3 πολεμικά πλοία, 17 φρεγάτες, 30 κορβέτες, 28 μπρίκια, 5 βάρκες, 5/6 πυρπολικά Αποτέλεσμα μάχης: Η συμβολή των Μεγάλων Δυνέμων στη μάχη ήταν καθοριστική. Η νίκη υπέρ των Μ.Δυνάμεων, οδήγησε στην επιτυχή έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης και στη λύση του ελληνικού ζητήματος.

ΜΑΧΗ ΦΡΑΓΚΟΚΑΣΤΕΛΛΟΥ 18 Μαΐου 1828   Τόπος: Κάστρο Φραγκοκάστελλου, Σφακιά Ηγετικά πρόσωπα: Χατζημιχάλης Νταλιάνης, Κυριακούλης Αργυροκαστρίτης Αποτέλεσμα μάχης: Η ήττα των Ελλήνων στο Φραγκοκάστελλο οδήγησε στην αρνητική έκβαση της Επανάστασης στο νησί της Κρήτης.

Δραστηριότητα 1:

Aν και οι περισσότερες μάχες έγιναν στη στεριά, δεν ήταν λίγες και εκείνες που έγιναν στη θάλασσα. Μπες εδώ και βρες ποια μάχη έγινε που!

Δραστηριότητα 2:

Από γεωγραφία πώς πάμε; Γιατί όλοι σχεδόν οι οπλαρχηγοί της Επανάστασης ήξεραν πολύ καλά που βρισκόταν η κάθε περιοχή! Αν θες και εσύ να γίνεις ένας από αυτούς, τότε δεν έχεις παρά να πατήσεις εδώ και να βρεις τις τοποθεσίες της κάθε μάχης. Φυσικά μπορείς να αναζητήσεις βοήθεια και στα βιβλία σου!

Δραστηριότητα 3:

Στη ναυμαχία η σύγκρουση γίνεται με καράβια και το μυστικό της νίκης είναι να γνωρίζεις πολύ καλά τα νερά και φυσικά… τη δύναμη του στόλου σου! Τι θα έλεγες, λοιπόν, να παίζαμε ναυμαχία; Κατέβασε το ταμπλό που θα βρεις εδώ, φτιάξε το δικό σου σχέδιο της μάχης και ετοιμάσου για τη νίκη!

Η Κρήτη στην Επανάσταση του 1821

Στην Κρήτη, η Επανάσταση ξεκίνησε με πολύ μικρή καθυστέρηση σε σχέση με τις πρώτες επαναστατικές ενέργειες που σημειώθηκαν στην Πελοπόννησο τον Μάρτιο του 1821. Η πρώτη σημαντική πολεμική ενέργεια στην Κρήτη σημειώθηκε στο Λούλο Χανίων στις 14 Ιουνίου 1821, όπου οι επαναστάτες επικράτησαν έναντι των ένοπλων μουσουλμάνων. Μετά τη μάχη στο Λούλο οι ένοπλες συγκρούσεις επεκτάθηκαν στην ευρύτερη περιοχή των Χανίων και του Ρεθύμνου.

Στις αρχές του 1822 οι Κρήτες επαναστάτες επέκτειναν τη δράση τους και ανατολικότερα, στη Μεσαρά, στην περιοχή Τεμένους, στην Πεδιάδα και στο Λασίθι, όπου εκεί όμως οι ενέργειές τους απέτυχαν, με αποτέλεσμα οι μουσουλμανικές δυνάμεις να καταστείλουν την επανάσταση σε όλο το νησί. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλε αποφασιστικά η άφιξη του αιγυπτιακού στρατού στην Κρήτη στα τέλη Μαΐου 1822. Την ίδια περίοδο διορίστηκε από τον Δημήτριο Υψηλάντη ο Μιχαήλ Κομνηνός Αφεντούλης ή Αφεντούλιεφ ως Γενικός Έπαρχος και Αντιστράτηγος της Κρήτης, αλλά η θητεία του διήρκεσε μόλις μερικούς μήνες. Στη θέση του διορίστηκε ο Εμμανουήλ Τομπάζης. Η άφιξη νέων στρατιωτικών αιγυπτιακών δυνάμεων τον Μάιο του 1823 με σκοπό την από κοινού δράση τους με τον μουσουλμανικό στρατό του νησιού οδήγησαν στην οριστική κατάπνιξη της επανάστασης την άνοιξη του 1824, γεγονός που προκάλεσε κύμα προσφύγων προς την Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες.

Τον Αύγουστο του 1825 έγιναν νέες προσπάθειες αναζωπύρωσης της Επανάστασης από Κρήτες αγωνιστές, οι οποίοι επέστρεψαν στο νησί για το σκοπό αυτό. Η πιο σημαντική τους ενέργεια υπήρξε η κατάληψη του φρουρίου της Γραμβούσας. Από τη θέση εκείνη, οι επαναστάτες επιδόθηκαν στην πειρατεία και στα τέλη του 1827 ξεκίνησαν επαναστατικές επιχειρήσεις στην ανατολική Κρήτη, οι οποίες όμως απέτυχαν. Τον Μάρτιο του 1828 δόθηκε η τελευταία σημαντική μάχη στο Φραγκοκάστελλο, όπου οι επαναστάτες υπό τον Χατζημιχάλη Νταλιάνη, που είχε ωστόσο αποβιβαστεί στην Κρήτη, ηττήθηκαν από τον οθωμανικό στρατό και ο ίδιος σκοτώθηκε. Για λίγο καιρό μετά οι επαναστάτες κατάφεραν να θέσουν σχεδόν ολόκληρη την Κρήτη -εκτός από τα τρία μεγάλα φρούρια (Χανιά, Ρέθυμνο και Σητεία)- υπό τον πλήρη έλεγχό τους, όμως, μετά την οριστική απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων (Πρωτόκολλο του Λονδίνου, 1830) να μην συμπεριληφθεί η Κρήτη στο νέο ελληνικό κράτος, η επανάσταση ουσιαστικά έλαβε τέλος και ένας αρκετά μεγάλος αριθμός προσφύγων εγκατέλειψε και πάλι το νησί με προορισμό την Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες.

Δραστηριότητα 1:

Τώρα που διάβασες λίγο για την Επανάσταση στην Κρήτη, τι θα έλεγες να δούμε πόσο καλή μνήμη έχουμε; Μπες εδώ και ανακάλυψε περισσότερα!

Δραστηριότητα 2:

Μπες εδώ και βρες που έγιναν οι πιο σημαντικές μάχες στο νησί της Κρήτης! Πόσες ακόμα πιστεύεις ότι έγιναν; Σε ποιες περιοχές επαναστάτησαν οι Κρητικοί; Παρατήρησε καλά τον χάρτη της Κρήτης και σκέψου τα πλεονεκτήματα και τα μεινονεκτήματα της κάθε περιοχής.

Η Καθημερινή Ζωή

Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας, η καθημερινή ζωή των υπηκόων αλλάζει ριζικά και διαμορφώνεται στις νέες συνθήκες που επικρατούν. Λόγω του αυστηρού συστήματος διοίκησης και οργάνωσης των Οθωμανών, οι Έλληνες υπήκοοι χάνουν πολλά από τα δικαιώματα και τα προνόμιά τους. Ο θρησκευτικός διαχωρισμός μεταξύ των δύο λαών είναι έντονος, ένας διαχωρισμός που οδηγεί σε έντονες διακρίσεις στην καθημερινή τους ζωή.

Οι διακρίσεις αυτές οδηγούν και στην αλλαγή της οικονομικής κατάστασης των Ελλήνων. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία στηρίζει την οικονομία της στην είσπραξη φόρων, ένα γεγονός που οδηγεί στην επιβολή μίας άνισης φορολογίας. Οι φόροι είναι υψηλοί και διακρίνονται σε τακτικούς και έκτακτους φόρους. Σύμφωνα με το φορολογικό σύστημα που επέβαλλαν οι Οθωμανοί, οι Έλληνες καλούνται να πληρώσουν τον κεφαλικό φόρο, το φόρο εστίας για τις κατοικίες τους, τον έγγειο φόρο για τη χρήση της γης τους και τη δεκάτη για την αγροτική τους παραγωγή. Φυσικά η φορολογία δεν είναι μόνο χρηματική οι φορολογούμενοι είναι υποχρεωμένοι να κάνουν διάφορες αγγαρείες υπέρ του οθωμανικού κράτους, ενώ αρκετοί τοπικοί διοικητές – λόγω της εξουσίας που κατέχουν – εκμεταλλεύονται, ακόμα και κακομεταχειρίζονται, προς όφελός τους χριστιανούς –και όχι μόνο- υπηκόους.

Λόγω των νέων οικονομικών συνθηκών, αλλάζει και ο τόπος διαμονής πολλών Ελλήνων υπηκόων. Οι περισσότερες από τις επιφανείς βυζαντινές οικογένειες αναγκάζονται να μεταναστεύσουν σε λατινοκρατούμενες περιοχές ή στη δυτική Ευρώπη. Όσοι παραμένουν βιώνουν μια δύσκολη καθημερινότητα, όπου δεν λείπουν οι διαφωνίες, οι εντάσεις και οι συγκρούσεις μεταξύ των δύο λαών. Παρόλα αυτά, οι Χριστιανοί και οι Μουσουλμάνοι βρίσκουν τον τρόπο να συμβιώσουν.

Στα τέλη του 18ου αιώνα η καθημερινή ζωή των ανθρώπων των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων της αυτοκρατορίας βελτιώνεται. Οι άνθρωποι χάρη στην ανάπτυξη του εμπορίου γνωρίζουν πολυτελή υλικά και νέες ευρωπαϊκές συνήθειες. Από τις καθημερινές συνήθειες των ανθρώπων είναι το πλύσιμό τους στα λουτρά-χαμάμ, που υπήρχαν κυρίως στα αστικά κέντρα της αυτοκρατορίας. Το πλύσιμο σε χαμάμ αποτελεί ένα τρόπο αναψυχής και κοινωνικής συναναστροφής, αναπόσπαστο μέρος της αστικής ζωής και για άντρες και για γυναίκες. Χαρακτηριστικά, οι άντρες μετά το πλύσιμο στο χαμάμ συνήθιζαν να καπνίζουν ναργιλέ και να πίνουν καφέ.

Ενδεικτικό στοιχείο της καθημερινής ζωής κατά τον 18ο αιώνα στην αυτοκρατορία είναι η εσωτερική διακόσμηση των σπιτιών. Τα σπίτια διαθέτουν ελάχιστα έπιπλα, τα περισσότερα κατασκευασμένα από ξύλο και σε απλά σχέδια. Η επίπλωση διαμορφώνεται ανάλογα με την οικονομική κατάσταση της οικογένειας. Τα ευκατάστατα νοικοκυριά διαθέτουν περισσότερα και καλύτερης ποιότητας έπιπλα, ενώ τα πιο φτωχικά διαθέτουν τα απολύτως απαραίτητα για τις καθημερινές ανάγκες. Χαρακτηριστικά σκεύη του νοικοκυριού είναι τα πήλινα, που προορίζονται για καθημερινή χρήση.

Στα τέλη του 18ου αιώνα είναι έντονες οι επιρροές της Δύσης στον τρόπο ντυσίματος, παρόλο που οι αλλαγές προς το ευρωπαϊκό ντύσιμο πραγματοποιούνται με πολύ αργούς ρυθμούς. Υφάντρες και κεντήστρες της εποχής δημιουργούν περίτεχνες φορεσιές, πραγματικά έργα τέχνης της εποχής. Η φορεσιά πάντως, ανάλογα με τα κοσμήματα που διαθέτει και το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένη μαρτυρεί την κοινωνική τάξη, την οικονομική κατάσταση, την επαγγελματική ιδιότητα και την προέλευση-τόπο καταγωγής των ανθρώπων.

Τα κύρια προϊόντα που καταναλώνουν καθημερινά οι άνθρωποι της εποχής είναι το ψωμί ή το παξιμάδι, το λάδι, η ελιά και το κρασί που συνοδεύει απαραίτητα τα περισσότερα γεύματα. Τα βασικά αυτά αγαθά συμπληρώνονται από τα ανάλογα τοπικά προϊόντα κάθε περιοχής, κυρίως λαχανικά, ενώ το κρέας είναι πολύ σπάνιο και δυσεύρετο.

Η καθημερινότητα των Αγωνιστών της Επανάστασης

Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, οι Έλληνες αγωνιστές έχουν μία διαφορετική και πιο σκληρή καθημερινότητα. Το φαγητό τους είναι ελάχιστο και φτωχικό. Η διατροφή τους βασίζεται στο ψωμί και το αλεύρι από αλεσμένα όσπρια, που το βράζουν σαν κουρκούτι με ελαιόλαδο και κρεμμύδια. Σε περίοδο μάχης, το φαγητό τους είναι ένα κομμάτι ψωμί ή ένα παξιμάδι και ένα κρεμμύδι. Παίρνουν μαζί τους κυρίως τα όπλα τους, τα ρούχα και την κάπα τους, ενώ εφοδιάζονται με τρόφιμα από τα ελληνικά πλοία που έρχονται από τα νησιά. Για αυτό, άλλωστε, έχουν και φοβερή αντοχή στην πείνα, τη δίψα και την αγρύπνια. Μάλιστα υπάρχουν φορές που μένουν άγρυπνοι, νηστικοί και χωρίς να πιούν νερό ακόμη και τρία ολόκληρα μερόνυχτα. Όταν δεν βρίσκονται σε μάχη, ζουν στην ύπαιθρο, σε χειροποίητες σκηνές και χωρίς τις ανέσεις ενός σπιτιού. Συνήθως κατασκηνώνουν σε δύσβατα μέρη για να προστατευτούν και να μην γίνουν αντιληπτοί.

Ένοπλοι Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Οι Κλέφτες είναι ομάδες ένοπλων ανδρών που οργανώνονται σε μικρές και παράνομες ομάδες (συνήθως των 30 με 50 Κλεφτών). Κάθε ομάδα έχει το δικό της καπετάνιο και το δικό της μπαϊράκι (> bayrak τούρκικη λέξη που σημαίνει σημαία). Οι κλέφτες δημιουργούν τα λημέρια τους σε δύσβατα μέρη στην ύπαιθρο, αλλά αναγκάζονται να μετακινούνται συνεχώς και να βρίσκονται διαρκώς σε επιφυλακή.

Οι Αρματολοί είναι ένοπλοι άνδρες που διορίζονται από το Οθωμανικό κράτος προκειμένου να επιβάλλουν την τάξη σε περιοχές που δρουν οι Κλέφτες (Αρματολίκι). Πολλές φορές υπάρχουν συγκρούσεις μεταξύ Κλεφτών και Αρματολών, ενώ πολλές φορές μία ομάδα Κλεφτών μπορούσε να συμφωνήσει με το Οθωμανικό κράτος και να κερδίσει τον έλεγχο μίας περιοχής .

Δραστηριότητα 1:

Η καθημερινή ζωή της ελληνικής οικογένειας κατά τον 18ο αιώνα είναι απλή και δύσκολη. Οι οικογένειες είναι πολυμελείς και ζουν όλοι μαζί σε ένα σπίτι. Πώς ζούν, όμως; Ποιες είναι οι ασχολίες τους; Κατέβασε εδώ το φυλλάδιο της Βιβλιοθήκης και ανακάλυψε την καθημερινή ζωή των χριστιανών. Μη ξεχάσεις να γράψεις τη δική σου ιστορία για μια οικογένεια που ζούσε εκείνη την εποχή!

Δραστηριότητα 2:

Κατέβασε εδώ το φυλλάδιο και ανακάλυψε όλα τα μυστικά για την ενδυμασία των Αγωνιστών! Τι φοράνε στο κεφάλι; Πώς δένει η ζώνη τους; Τι διαφορές έχουν τα ρούχα των γυναικών από αυτά των ανδρών; Εκτύπωσε τις σελίδες από το σημειωματάριο και σχεδίασε τα δικά σου ρούχα της επανάστασης. Θα χαρούμε να μας στείλεις τα δικά σου σχέδια!

Δραστηριότητα 3:

Και τώρα που έμαθες τα πάντα για την καθημερινή ζωή των ανθρώπων εκείνης της εποχής, τι θα έλεγες να φτιάξουμε την δική μας ιστορία; Εκτύπωσε το ζάρι που θα βρεις εδώ και φτιάξε με τους φίλους σου τις δικές σας επαναστατικές ιστορίες! Μη ξεχαστείτε μόνο! Ο επόμενος παίκτης συνεχίζει την ιστορία που έχει ξεκινήσει ο προηγούμενος, ανάλογα με το ζάρι. Αλήθεια… πώς θα τελειώσει αυτή η ιστορία; Καλό παιχνίδι!

ΤΕΧΝΗ

Η Ελληνική Επανάσταση αποτυπώνεται από Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες της εποχής. Αξιοθαύμαστα έργα τέχνης καταγράφουν ιστορικά γεγονότα και ηγετικές προσωπικότητες, ενώ παρουσιάζουν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Η ίδια η Τέχνη μεταφέρει το μεγαλύτερο μήνυμα του αγώνα: την Επανάσταση και την Ελευθερία.

Σημαντική είναι η προσφορά των Φιλελλήνων, που εμπνέονται από τον ίδιο τον Ελληνικό Αγώνα, ενώ τον υποστηρίζουν με ποικίλα μέσα. Περισσότεροι από 1200 Ευρωπαίοι συμμετέχουν ενεργά στον ένοπλο αγώνα, ενώ οι Φιλελληνικές Επιτροπές του εξωτερικού παρέχουν οικονομική και ηθική στήριξη με καλλιτεχνικά έργα και δημοσιεύσεις.

Πίνακες ζωγραφικής και χαρακτικά, τραγούδια και εμβατήρια, ποιήματα και λογοτεχνικά κείμενα, λαϊκή τέχνη και φορεσιές αφηγούνται την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης διαφυλάττοντας την ελληνική παράδοση και τον πολιτισμό.

1. Ζωγραφική

Έργα Ελλήνων και φιλελλήνων καλλιτεχνών του 19ου αιώνα αποτυπώνουν τους Αγωνιστές του ’21, προβάλλοντας τον ηρωισμό, την αυτοθυσία και τη γενναιότητά τους. Η ιστορική ζωγραφική περιλαμβάνει έργα τεραστίων διαστάσεων με συνθέσεις σκηνοθετημένες και ύφος ρομαντισμού. Ο κυριότερος εκπρόσωπος είναι ο Θεόδωρος Βρυζάκης, ο θεμελιωτής της «Σχολής του Μονάχου», που ζει από μικρός τον Αγώνα των Ελλήνων μέχρι και την ίδρυση του πρώτου ελληνικού κράτους.

Ανάμεσα στους Έλληνες ξεχωρίζουν, επίσης, ο Διονύσης Τσόκος, ο Νικόλαος Γύζης και ο Ανδρέας Κριεζής. Δεν είναι βέβαια και λίγοι οι ξένοι καλλιτέχνες που ζωγραφίζουν τα πορτρέτα των ηρώων και εκδίδουν λευκώματα και ποιήματα, όπως ο Ευγένιος Ντελακρουά και ο Καρλ Κράτσαϊζεν.

Δραστηριότητα 1:

Πώς είναι οι πίνακες που έχουν ζωγραφίσει όλοι αυτοί οι καλλιτέχνες; Πήγαινε γρήγορα στην Πινακοθήκη της Βιβλιοθήκης εδώ και θαύμασε μερικά από τα έργα που έχουν φτιάξει σπουδαίοι ζωγράφοι! Ποιον πίνακα έχεις ξαναδεί; Ποιους από αυτούς απεικονίζουν μάχες;

Δραστηριότητα 2:

Και τώρα που επισκέφτηκες την Πινακοθήκη μας… τι θα έλεγες να παίζαμε ένα κυνήγι κρυμμένου θησαυρού; Πώς; Κατέβασε εδώ το φυλλάδιο της Βιβλιοθήκης και βρες τον πίνακα με τους γρίφους. Πήγαινε ξανά στην Πινακοθήκη μας και βρες τα μυστικά που κρύβονται εκεί! Καλό κυνήγι!

Δραστηριότητα 3:

Πόσο παρατηρητικοί είμαστε; Δες εδώ την λεπτομέρεια του κάθε πίνακα και γράψε από κάτω τον τίτλο του έργου! Μη ξεχάσεις να επισκεφτείς όσες φορές θέλεις την Πινακοθήκη μας για να βρεις τις απαραίτητες πληροφορίες! Έτοιμοι;

Δραστηριότητα 4:

Και επειδή τώρα έγινες ένας πολύ καλός ιστορικός τέχνης, τι θα έλεγες να βοηθήσουμε τους επιμελητές της Πινακοθήκης μας; Τους έπεσε το κουτί με τις λεζάντες κάτω και ανακατεύτηκαν τα ονόματα των ζωγράφων με εκείνα των έργων! Μπες εδώ και βρες ποιος ζωγράφισε τι!

2. Λογοτεχνία – Ποίηση

Από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης έως και σήμερα, πολλοί Έλληνες λογοτέχνες και ποιητές της Νεότερης Ιστορίας κατέγραψαν ιστορικά γεγονότα, ενέπνευσαν τους αγωνιστές, αλλά και τους ύμνησαν. Ανάμεσα στους Έλληνες, εξέχουσα θέση έχουν ο Διονύσιος Σολωμός με το ποίημα του «Ύμνος εις την Ελευθερίαν», οι πρώτες δύο στροφές του οποίου γίνονται αργότερα ο εθνικός μας ύμνος, ο Ανδρέας Κάλβος που θεωρείται σήμερα ως ο ποιητής της Ελληνικής Επανάστασης, χάριν στον Κωστή Παλαμά και φυσικά ο Ρήγας Βελεστινλής που γράφει τον «Θούριο» και την «Χάρτα».

Σε πολλές χώρες, πριν και κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, πολλοί φιλέλληνες καλλιτέχνες εκφράζουν τόσο την αγάπη τους για τον ελληνικό πολιτισμό όσο και την υποστήριξη τους στον Αγώνα. Ποιήματα, τραγούδια, λογοτεχνικά κείμενα και ύμνοι κυκλοφορούν εμψυχώνοντας και εμπνέοντας των αγωνιστές. Ξεχωριστή θέση έχει ο Βαρόνος Μπάιρον, γνωστός στην Ελλάδα ως Λόρδος Βύρων, που όχι μόνο ύμνησε τον αγώνα των Ελλήνων, αλλά πήρε ενεργό μέρος σε αυτόν. Ο Φρανσουά ντε Σατωμπριάν, γνωστός και σαν Σατωβριάνδος, υποστηρίζει τους Έλληνες Αγωνιστές γράφοντας το «Υπόμνημα περί της Ελλάδος», ένα φυλλάδιο στο οποίο αποτυπώνει όλες του τις πολιτικές απόψεις αντικρούοντας τα επιχειρήματα των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης, για την εχθρική τους στάση έναντι του αγωνιζόμενου ελληνικού λαού. Ακόμα και ο Βίκτορ Ουγκό δημοσιεύει ποιήματα εμπνευσμένα από τον ηρωισμό των Ελλήνων αγωνιστών, όπως το «Ελληνόπουλο», σε μετάφραση του Κωστή Παλαμά.

Και οι Ρώσοι λογοτέχνες του 19ου αιώνα, υπέρμαχοι του φιλελληνισμού, βρίσκονται στο πλευρό του ελληνικού αγώνα, όπως ο ποιητής Φιοντόρ Γκλίνκα με το ποίημα «Το πολεμικό θούριο των Ελλήνων», o Βίλχελμ Κιουχελμπέκερ που γράφει το «Ελληνικό Τραγούδι» και ο Νικόλας Γκνιέντιτς που μεταφράζει ελληνικά κλέφτικα τραγούδια. Ξεχωριστή θέση κατέχει φυσικά ο Αλεξάντρ Σεργκέγεβιτς Πούσκιν, ο οποίος θα θεωρεί ως εκπρόσωπος της ρωσικής ανταπόκρισης στην Ελληνική Επανάσταση, εκφράζει τη συγκίνησή του για τους αγώνες των Ελλήνων μέσα από το ποίημά του «Εμπρός, Ελλάδα» που γράφει το 1829.

Δραστηριότητα 1:

Ο Διονύσιος Σολώμος, τον Μάιο του 1823, βρισκόταν στη Ζάκυνθο και έγραφε ένα από τα πιο σημαντικά του ποιήματα, τον Ὕμνο εἰς τὴν Ἐλευθερίαν. Το ποίημα αποτελείται από 158 στροφές και 632 στίχους! Διάβασε εδώ και τις 158 στροφές του Σολωμού! Ποια στροφή θυμάσαι απ’ έξω; Για ποιο λόγο;

Δραστηριότητα 2:

Ο Ρήγας Φεραίος, ήταν συγγραφέας και πολιτικός, και μαζί με τον Αδαμάντιο Κοραή θεωρούνται ότι αυτοί ξεκίνησαν την ιδέα της Ελληνικής Επανάστασης. Μάλιστα, το 1797 έγραψε και ένα τραγούδι για να ενθαρρύνει και να ξεσηκώσει τους συμπατριώτες του για επανάσταση! Το τραγούδι αυτό έγινε γνωστό ως Θούριος. Τι έλεγε αυτό το τραγούδι; Και πώς είναι η μελωδία του; Μπορείς να δεις εδώ μερικούς από τους στίχους που έγραψε ο Φεραίος μαζί με τις νότες, ενώ εδώ μπορείς να δεις πως το τραγουδούν ακόμα και σήμερα!

Δραστηριότητα 3:

Ο Φρανσουά ντε Σατωμπριάν ήταν ένας Γάλλος συγγραφέας, πολιτικός και Φιλέλληνας. Υπερασπίστηκε τους Έλληνες με οποιοδήποτε τρόπο μπορούσε! Μάλιστα, έγραψε και ένα φυλλάδιο, στο οποίο αποτυπώνει όλες του τις πολιτικές απόψεις αντικρούοντας τα επιχειρήματα των Μεγάλων Δυνάμεων για την εχθρική στάση που κρατούσαν εναντίον του ελληνικού λαού. Ποιες είναι αυτές οι απόψεις του; Τι πιστεύει ο Σατωμπριάν για τις Μεγάλες Δυνάμεις; Τι πρέπει να κάνουν; Διάβασε εδώ το φυλλάδιο Υπόμνημα περί της Ελλάδος που κυκλοφόρησε και φαντάσου πως αντέδρασε ο κόσμος εκείνη την εποχή!

Δραστηριότητα 4:

Μπες εδώ και ανακάλυψε ποιοι άλλοι λογοτέχνες και ποιητές (Έλληνες και ξένοι) έγραψαν ποιήματα, λογοτεχνικά και πολιτικά κείμενα, μυθιστορήματα, τραγούδια και ύμνους για την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Ποιους από όλους αυτούς γνωρίζεις;

3. Γλυπτική – Μνημεία Ηρώων

Ακόμα και η τέχνη των τρισδιάστατων μορφών εμπνεύστηκε από την Ελληνική Επανάσταση. Αγάλματα, προτομές και ανδριάντες αποτυπώνουν καλλιτεχνικά τις φυσιογνωμίες των Αγωνιστών, ενώ πολλά αρχιτεκτονικά και καλλιτεχνικά δημιουργήματα έχουν τοποθετηθεί σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας διατηρώντας ζωντανή τη θύμηση και διασώζοντας την Ιστορία του Αγώνα.

Η Ελληνική Επανάσταση στην Πελοπόννησο ξεκίνησε στις 25 Μαρτίου 1821, όταν ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ύψωσε το λάβαρο της επανάστασης στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας στα Καλάβρυτα. Στο σημείο αυτό, σήμερα, βόρεια της Ιεράς Μονής της Αγίας Λαύρας, στον λόφο του Προφήτη Ηλία, βρίσκεται το «Πανελλήνιο Ηρώο των Αγωνιστών της Επανάστασης του 1821». Το μνημείο αποτελείται από τρεις ανδριάντες που συμβολίζουν την εξέγερση και την ελευθερία. Η κατασκευή του μνημείου διήρκησε περίπου 70 χρόνια και τα αποκαλυπτήρια έγινα στις 25 Μαρτίου του 1971, 150 χρόνια μετά την έναρξη της επανάστασης του 1821.

Αγάλματα και μνημεία έχουν τοποθετηθεί σε διάφορες ελληνικές πόλεις, όπου έλαβαν χώρα σημαντικές μάχες ή πολιτικά γεγονότα της επανάστασης, ενώ δεν είναι λίγοι εκείνοι που τιμούς τους ήρωες στον τόπο γέννησής τους. Χαρακτηριστικά μνημεία είναι ο χάλκινος Ανδριάντας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, που βρίσκεται στην Παλιά Βουλή, έξω από το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, το Μνημείο Μάχης του Μανιακίου στη Μεσσηνία που αποτελείται από μια πυραμίδα με οξυκόρυφη απόληξη, και ο “Κήπος των Ηρώων”, μια έκταση 14 στρεμμάτων στην είσοδο του Μεσολογγίου.

Ο Κωστής Παπαχριστόπουλος, ο Απόστολος Φανακίδης, ο Ευθύμιος Καλεβράς, η Κατερίνα Χαλεπά – Κατσάτου είναι μερικοί από τους Έλληνες γλύπτες που εμπνεύστηκαν και αποτύπωσαν τον αγώνα των Ελλήνων στα έργα τους.

Δραστηριότητα 1:

Πώς είναι τα γλυπτά που έχουν φτιάξει όλοι αυτοί οι καλλιτέχνες; Πήγαινε γρήγορα στην Γλυπτοθήκη της Βιβλιοθήκης εδώ και θαύμασε μερικά από τα πιο εντυπωσιακά αγάλματα και μνημεία! Ποιο από αυτά έχεις δει ξανά; Τι μνημείο έχεις στην πόλη σου;

Δραστηριότητα 2:

Πολλά από τα έργα που είδες στην Γλυπτοθήκη μας έχουν τοποθετηθεί στις πόλεις που έγινε ένα σημαντικό γεγονός ή μια μάχη. Μερικά από αυτά είναι αγάλματα, άλλα είναι προτομές, ενώ άλλα βλέπουμε ότι είναι μεγάλα μνημεία! Ποια είναι τα αγάλματα; Πώς είναι οι προτομές; Ποια από αυτά θεωρούνται μνημεία; Μπες εδώ και βρες σε ποια κατηγορία ανήκει το κάθε έργο!

Δραστηριότητα 3:

Πόσο παρατηρητικοί είμαστε; Μπες εδώ και βρες ποια κεφάλια ταιριάζουν μεταξύ τους! Παρατήρησε καλά τις λεπτομέρειες και βρες τους ήρωες που στέκονται στη Λεωφόρο των Ηρώων, στο Πεδίον του Άρεως!

Δραστηριότητα 4:

Ποια ιστορία κρύβεται πίσω από κάθε άγαλμα, προτομή ή μνημείο; Γύρισε εδώ τις κάρτες και ανακάλυψε την ιστορία του κάθε έργου. Τι συμβολίζει το καθένα από αυτά;

4. Μουσεία – Συλλογές Αντικείμενων

Έγγραφα, σημαίες, προκηρύξεις, προσωπογραφίες, έργα τέχνης, στολές, αντικείμενα αγωνιστών και άλλα τεκμήρια της Ελληνικής Επανάστασης διασώζονται και φυλάσσονται στα ελληνικά μουσεία. Συγκεκριμένα:

Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Η μόνιμη έκθεση του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου παρουσιάζει την Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 από την προετοιμασία του αγώνα έως και την ίδρυση του πρώτου ανεξάρτητου κράτους. Ξεκινώντας από την εθνική αφύπνιση και τη διάδοση των ιδεών του διαφωτισμού, ξεχωρίζουν τα κειμήλια της Φιλικής Εταιρείας και του αρχηγού της, Αλέξανδρου Υψηλάντη, προσωπογραφίες σημαντικών Φαναριωτών και Φιλελλήνων και, φυσικά, το μνημειώδες έργο του Ρήγα Βελεστινλή, τη «Χάρτα της Ελλάδος». Η κύρια έκθεση που είναι αφιερωμένη στην επανάστασή, περιλαμβάνει εκθέματα που παρουσιάζουν όλες σχεδόν τις εκφάνσεις της Επανάστασης (από τις σημαντικότερες μάχες έως τις Εθνοσυνελεύσεις), αλλά και σημαντικά αντικείμενα των αγωνιστών, όπως καθημερινά αντικείμενα, όπλα και προσωπογραφίες, ακρόπρωρα ή ακροστόλια πλοίων, σημαίες και λάβαρα της Επανάστασης, λέμβοι και πυρπολικά. Ανάμεσα στις συλλογές του Μουσείου, ξεχωρίζουν οι πρωτότυπες εικονογραφήσεις του ζωγράφου Παναγιώτη Ζωγράφου, οι οποίες έγιναν υπό την καθοδήγηση του στρατηγού Ιωάννη Μακρυγιάννη και η στολή του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.

Μουσείο Μπενάκη

Σημαντική είναι η συλλογή ιστορικών κειμηλίων του Μουσείου Μπενάκη που παρουσιάζει τον ιστορικό και πνευματικό βίο της νεότερης Ελλάδας από τα τέλη του 18ου αιώνα και εξής. Ορισμένα από τα σημαντικότερα κειμήλια προέρχονται από το κίνημα του Φιλελληνισμού, τον Αγώνα για την Ελληνική Ανεξαρτησία και την προσπάθεια δημιουργίας του νέου Ελληνικού Κράτους με τη διακυβέρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια (1828-1831), από την περίοδο της βασιλείας του Όθωνα (1833-1862) και από την επόμενη της βασιλείας του Γεωργίου του Α΄ (1863-1913).

Ναυτικό Μουσείο Αθηνών

Η ανάπτυξη της εμπορικής ναυτιλίας και η προετοιμασία της ναυτικής δύναμης των Ελλήνων για τον Αγώνα του 1821, παρουσιάζεται από τα εκθέματα του Ναυτικού Μουσείου Αθηνών. Εφημερίδες και έγγραφα εποχής, χάρτες και σχεδιαγράμματα, τμήματα πλοίων και όπλων που ανασύρθηκαν από το βυθό του Ναβαρίνου, σπαθιά και όπλα, προσωπικά αντικείμενα και έργα τέχνης είναι μερικά από τα εκθέματα του Μουσείου που εξιστορούν την Ιστορία της Επανάστασης του 1821. Ανάμεσά τους, ξεχωριστή θέση έχουν η πίπα και το τηλεσκόπιο του ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη, αλλά και η αυθεντική επαναστατική σημαία του πλοίου του Σπετσιώτη αγωνιστή Λαζάρου Κατσιλιέρη Μουσιού.

Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου

Η ιστορική ζωγραφική του 19ου αιώνα στην Ελλάδα αφοσιώνεται στην απομνημόνευση του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Περιλαμβάνει έργα τεραστίων διαστάσεων με συνθέσεις σκηνοθετημένες και ύφος ρομαντισμού. Ο κυριότερος εκπρόσωπος είναι ο Θεόδωρος Βρυζάκης, που αποτυπώνει ιστορικά γεγονότα και στιγμές καθημερινής ζωής στον καμβά του. Σημαντικά έργα του είναι η «Ελλάς Ευγνωμονούσα», η «Έξοδος του Μεσολογγίου», η προσπωογραφία οτυ Αναγνωστόπουλου και το «Στρατόπεδο του Καραΐσκακη» βρίσκονται στην Εθνική Πινακοθήκη. Ακόμα, μπορεί να θαυμάσει κανείς την «Καταστροφή των ψαρών» του Νικόλαου Γύζη, την «Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» του Ευγένιου Νταλακρουά και τον «Θάνατο του Λάμπρου Τζαβέλλα» του Βίβο Ντονάτο Φρανσέσκο Ντε.

Μουσείο Μπουμπουλίνας

Το Μουσείο Μπουμπουλίνας βρίσκεται στις Σπέτσες και στεγάζεται στο αρχοντικό της οικογένειας Μπούμπουλη, το οποίο χτίστηκε γύρω στον 17ο αιώνα. Ανακαινίζεται από τον απόγονο της Λασκαρίνας και τετρασέγγονό της Φίλιππο Δεμερτζή – Μπούμπουλη και το 1991 λειτουργεί, πλέον, ως μουσείο. Οι συλλογές του Μουσείου απαρτίζονται κυρίως από κειμήλια της οικογένειας και όπλα της εποχής του 1821, μεταξύ των οποίων προσωπικά αντικείμενα της Μπουμπουλίνας και η πιστόλα της.

Μουσείο Φιλικής Εταιρείας

Το Μουσείο Φιλικής Εταιρείας βρίσκεται στην οδό Κρέσνι Περεούλοκ, στον αριθμό 18 στην Οδησσό της Ουκρανίας. Σε αυτό το σπίτι, είχαν βρει το πρώτο τους καταφύγιο και συνεδρίαζαν οι Φιλικοί της Οδησσού. Το Μουσείο ιδρύθηκε το 1979 από το Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο της Οδησσού και οι δυλλογές του περιλαμβάνουν πρωτότυπα έργα σχετικά με τη δράση των Φιλικών, χάρτες, γκραβούρες και φωτογραφίες, έγγραφα στον κρυπτογραφικό κώδικα των Φιλικών, χειρόγραφα σχετικά με την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας, κατάλογοι των μελών της, επιστολές και χειρόγραφες προκηρύξεις του Αλέξανδρου Υψηλάντη, αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας, προσωπογραφίες και σφραγίδες του Αλέξανδρου Υψηλάντη, του Εμμανουήλ Παπά, του Εμμανουήλ Ξάνθου και άλλων.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία | Προέλευση Εικόνων