ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΕΙΩΝ
Η διάσωση και η ταξινόμηση του ιστορικού αρχειακού υλικού είναι μια προσπάθεια του κάθε ειδικού αφενός να περισώσει το ιστορικό του υπόβαθρο και αφετέρου να μεταλαμπαδεύσει τις γνώσεις του στις νεότερες γενιές. Πρόκειται για μια δέσμευση και επινόηση των λαών που έχουν συνειδητοποιήσει την ιστορία τους, θέλοντας να προσδιορίσουν την αέναη πορεία τους στον χρόνο, αλλά και να επαναφέρουν στην επικαιρότητα τις Μνήμες, την Παράδοση και τον Πολιτισμό τους.
Αυτός, βέβαια, ο αναμορφωτικός ρόλος γίνεται αισθητός και μέσα από την ύπαρξη και το αξιόλογο έργο της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης, ενός θεσμού σταθερού για λίγο παραπάνω του ενός αιώνα. Η Βιβλιοθήκη αυτή, ανάμεσα σε άλλα, προσπαθεί να περισώσει το ανεκτίμητο ιστορικό αρχειακό υλικό, γραπτής και ψηφιακής μορφής, μέσα από το οποίο ο ανθρώπινος νους μπορεί να γνωρίσει τον πνευματικό πλούτο της Κρήτης, την τεράστια πολιτισμική της κληρονομιά. Το υλικό που έχει συγκεντρωθεί αναφέρεται σε χρονικό διάστημα οκτώ αιώνων, από τον 13ο αιώνα μέχρι και σήμερα.
Στο Τμήμα Αρχείων της, όπου συγκεντρώνεται, τακτοποιείται, κωδικοποιείται και συντηρείται αυτό το αρχειακό υλικό, μπορεί κανείς να βιώσει σε βάθος το παρελθόν του νησιού μας, καθώς και την πνευματική και ιστορική του ταυτότητα. Το ιστορικό, λοιπόν, αρχειακό υλικό της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης που αφορά ποικίλα θέματα της οικονομικής, πολιτιστικής, στρατιωτικής, αρχιτεκτονικής, εκκλησιαστικής και κοινωνικής ζωής και οργάνωσης, αποτελεί για τον επιστήμονα, τον δάσκαλο, τον ερευνητή, τον Ηρακλειώτη και γενικά για τον κάθε μελετητή, μια μοναδική πηγή γνώσης της Ιστορίας του τόπου. Είναι ένας ανυπολόγιστος θησαυρός που μαρτυρεί την «αθανασία» της πόλης του Ηρακλείου, καθώς και ολόκληρης της Κρήτης, προβάλλοντας πτυχές της ιστορικής αλήθειας.
Σε αυτό το Τμήμα στεγάζονται όλα τα αρχεία και αρχειακές συλλογές που συγκεντρώθηκαν από την ίδρυση της ΒΔΒ, και ειδικά κατά τα τελευταία 35 έτη. Το αρχειακό υλικό του καλύπτει την περίοδο από το 1217 μέχρι τον 21ο αιώνα, και το μεγαλύτερό του μέρος είναι τακτοποιημένο και προσβάσιμο στους μελετητές, διά ζώσης ή και μέσω της ιστοσελίδας της ΒΔΒ. Η καταλογογράφηση και ο αναλυτικότερος ευρετηριασμός του είναι εν εξελίξει, καθώς το πλήθος και η ποικιλία των εγγράφων τα καθιστούν χρονοβόρες διαδικασίες.
Οι κυριότερες συλλογές δημοσίων εγγράφων του Τμήματος Αρχείων της ΒΔΒ είναι:
Βενετσιάνικο Αρχείο
Περιλαμβάνει αρχεία που αποκτήθηκαν σε μικροφίλμ το 1992 και αφορούν την περίοδο της Βενετοκρατίας στην Κρήτη. Το συγκεκριμένο αρχείο έχει ψηφιοποιηθεί στο μεγαλύτερο μέρος του και πρόκειται να ενταχθεί στην «Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Ιστορικών Εγγράφων» της ΒΔΒ, καθώς η πλήρης ψηφιοποίησή του, η διαδικτυακή πρόσβαση και ο ευρετηριασμός αυτού είναι στα άμεσα σχέδια της ΒΔΒ.
Τουρκικό Αρχείο Ηρακλείου
Αποτελείται, κατά βάση, από χειρόγραφους Κώδικες του Ιεροδικείου Ηρακλείου που εκτείνονται σε χρονικό διάστημα 230 ετών και είναι γραμμένοι στην προκεμαλική γλώσσα με την παλιά αραβική γραφή ‒γλώσσα την οποία μπορούν να διαβάσουν μόνον όσοι έχουν εξειδικευτεί σε αυτήν. Στους κώδικες αυτούς οι καδήδες καταχωρούν όλα τα σχετικά έγγραφα με τη δημόσια λειτουργία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Το Ηλεκτρονικό Τουρκικό Αρχείο, που αποτελεί μέρος της «Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Ιστορικών Εγγράφων», περιέχει ψηφιοποιημένους τους κώδικες του Ιεροδικείου και οι μελετητές με εξειδικευμένη εργασία έχουν τη δυνατότητα διαδικτυακής πρόσβασης μετά από αίτηση για έκδοση ειδικής άδειας.
Αρχείο Δημογεροντίας Ηρακλείου
Ο θεσμός των Δημογεροντιών ίσχυσε τα τελευταία σαράντα χρόνια της τουρκικής κυριαρχίας (1858-1900). Πρόκειται για ένα είδος θεσμού κοινοτικής αυτοδιοίκησης, στο πλαίσιο των προνομίων που παρείχαν οι Οθωμανοί στους χριστιανικούς κυρίως πληθυσμούς, για την αποφυγή έξαρσης εθνικών επαναστατικών αγώνων. Στη δικαιοδοσία τους αναγόταν η επίλυση προβλημάτων οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου, καθώς και η επιστασία κοινωφελών καταστημάτων, σχολείων, νοσοκομείων κ.ά. Οι Δημογεροντίες παρενέβαιναν και στη διαχείριση των ορφανικών περιουσιών μέσω της Χριστιανικής Ορφανικής Τραπέζης. Η γλώσσα των χειρόγραφων τεκμηρίων είναι τα ελληνικά εκτός από μερικούς τίτλους ιδιοκτησίας (χοτζέτια) που είναι στα οθωμανικά.
Το Ηλεκτρονικό Αρχείο της Δημογεροντίας που αποτελεί μέρος της «Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Ιστορικών Εγγράφων», περιέχει 128 φακέλους από το 1860 έως το 1893 και δίνει τη δυνατότητα άμεσης αναζήτησης των ψηφιοποιημένων φακέλων μέσω διαδικτύου. Εν εξελίξει βρίσκεται η πλήρης ψηφιοποίηση του Αρχείου, καθώς και η ιστορική τεκμηρίωση του κάθε εγγράφου του.
Αρχείο Γερμανικής Κατοχής
Τη δεκαετία 1993-2003 η ΒΔΒ προχώρησε στις ενέργειες για την απόκτηση των γερμανικών αρχείων κατοχής 1941-1945. Στο Φράιμπουργκ εντοπίσαμε όσα έγγραφα συναποτελούσαν ότι αποκαλείται «Γερμανικό Αρχείο Κατοχής της Κρήτης», τα οποία αναδεικνύουν με την οπτική του κατακτητή ποικίλες όψεις της δύσκολης καθημερινότητας στην Κρήτη κατά την περίοδο εκείνη, καθώς και πλήθος πληροφοριών σχετικές με τον πόλεμο στην ευρύτερη περιοχή.
Έχει εκδοθεί ο πρώτος τόμος με περιεχόμενα φακέλων, περιλήψεις των εγγράφων, ευρετήριο ονομάτων και τοπωνυμίων. Την περίοδο αυτή έχει σχεδόν ολοκληρωθεί η μετάφρασή των εγγράφων και θα ακολουθήσει η ανάρτησή τους στην ιστοσελίδα της ΒΔΒ, από όπου και θα είναι προσβάσιμα μετά την έκδοση ειδικής άδειας.
Αρχείο Δήμου Ηρακλείου
Το Αρχείο του Δήμου Ηρακλείου αφορά έγγραφα της περιόδου 1900-1970 που σχετίζονται με την οικονομική, διοικητική και κοινωνική ζωή της πόλης, καθώς μπορούν να βρεθούν πληροφορίες για ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, όπως παραδείγματος χάριν πληροφορίες για την πολιτογράφηση και για τις βαφτίσεις και τους θανάτους των κατοίκων, για την ηλεκτροδότηση της πόλης, για διοικητικά θέματα αλλά και για τους υπαλλήλους του Δήμου. Ένα σημαντικό τμήμα του συγκεκριμένου αρχείου σχετίζεται με την περίοδο της γερμανικής κατοχής και προσφέρει πληροφορίες που αποκαλύπτουν πτυχές της δύσκολης καθημερινότητας στην πόλη κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ως πρώτο βήμα, έχει ψηφιοποιηθεί ένα βιβλίο Δημοτολογίου Ηρακλείου («Ευρετήριο»), στο οποίο καταγράφονται γεννήσεις πολιτών κατά τη χρονική περίοδο 1850-1930.
Η ΒΔΒ έχει θέσει στα άμεσα σχέδιά της την τακτοποίηση και καταγραφή ολόκληρου του Αρχείου του Δήμου Ηρακλείου με σκοπό να διατεθεί προς μελέτη και έρευνα.
Αρχείο Αφισών
Το Αρχείο των Αφισών του Τμήματος Αρχείων της ΒΔΒ είναι ένα αρχείο το οποίο εκτείνεται περίπου σε τέσσερις δεκαετίες. Εμπεριέχει κατά κύριο λόγο αφίσες πολιτιστικού περιεχομένου, με έμφαση στις θεατρικές και μουσικές εκδηλώσεις των καλοκαιρινών εκδηλώσεων του Δήμου Ηρακλείου.
Ο ερευνητής-μελετητής, πέραν των πολιτιστικών εκδηλώσεων που έχει την ευκαιρία να παρατηρήσει μέσω των αφισών, είναι σε θέση να διερευνήσει τους καλλιτεχνικούς τρόπους απόδοσης της διαφήμισης παλαιότερων εποχών, καθώς και τους κοινωνικούς συμβολισμούς ανά δεκαετία.
ΤΜΗΜΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ
Ολόκληρη η ιστορία της Κρήτης, από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρι σήμερα, φυλάσσεται στο τμήμα εφημερίδων και περιοδικών της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης. Ένα τμήμα που αποτελεί ανεξάντλητη πηγή ιστορικών γεγονότων και προσφέρει πρόσβαση και γνωριμία μέσα από τα άρθρα των εφημερίδων, των ηθών, των εθίμων αλλά της κοινωνικοοικονομικής εξέλιξης των κατοίκων της Κρήτης.
Περιλαμβάνει εφημερίδες και περιοδικά από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα. Εμπλουτίζεται τόσο από παλαιό υλικό όσο και από τον καθημερινό και περιοδικό Τύπο. 575 είναι οι τίτλοι που εμπεριέχονται στο τμήμα αυτό δηλαδή διαθέτει περίπου 5.400 τόμους.
Οι εφημερίδες και τα περιοδικά είναι προσβάσιμα στο αναγνωστικό κοινό στους χώρους της βιβλιοθήκης και δεν δανείζονται. Μπορούν να γίνουν αντίγραφα μόνο με λήψη από κάμερα, διότι το υλικό φθείρεται όταν φωτοτυπείται. Το μεγαλύτερο μέρος του Αρχείου Εφημερίδων και Περιοδικών προέρχεται από αγορές και συνδρομές.
Το Ηλεκτρονικό Αρχείο Εφημερίδων και Περιοδικών, που αποτελεί μέρος της «Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Ιστορικών Εγγράφων, περιέχει περίπου 300 τόμους εφημερίδων από το 1880 έως το 1990 και δίνει τη δυνατότητα άμεσης αναζήτησης ψηφιοποιημένων εφημερίδων και περιοδικών μέσω διαδικτύου.
